ایستادگی ایران در کنار اسد؛ گره پیچیده «گروه تماس» سوریه – مقاله از رضا تقی زاده (تحلیل گر سیاسی)

یک روز بعد از اعلام رسمی حضور نیرو های قدس در کنار نیرو های امنیتی سوریه توسط فرمانده سپاه پاسداران، علی اکبر صالحی وزیر خارجه جمهوری اسلامی به منظور شرکت در جلسه وزیران خارجه چهار کشور مصر، ترکیه، عربستان سعودی و ایران، راهی قاهر شده است. به دلیل حمایت همه جانبه از رژیم بشار اسد، ایران با سه کشور دیگر عضو «گروه تماس» در تقابل آشکار و در جمع چهار کشور در اقلیت کامل قرار دارد. گروه تازه تماس طی اجلاس فوق العاده کشور های اسلامی در مکه با پیشنهاد محمد مرسی رییس جمهور مصر شکل گرفت. پیش از تشکیل جلسه روز دوشنبه وزیران خارجه چهار کشور در قاهره، «جلسه کارشناسی» در سطح معاونین وزیر خارجه در قاهره برگزار شد و از رسیدن به نتیجه باز ماند. با وجود این، جلسه وزیران امور خارجه گروه چهار که نسبت به تشکیل آن تنها ایران و مصر علاقمند هستند، در قاهره برگزار می شود. گروه تماس دیگری با ابتکار ترکیه در گذشته شکل گرفته که برای شرکت در آن از ایران دعوت نشده. تقاضای حضور در تماس های منطقه ای و بین المللی مربوط به بحران سوریه را ایران حتی طی مذاکرات اتمی خود با گروه ۱+۵ نیز به دفعات مطرح ساخته بود، ولی به علت مخالفت کشورهای غربی این در خواست تهران در گذشته مورد توجه قرار نگرفت. ایران در هفته گذشته، حسین امیر عبداللهیان معاون وزیر امور خارجه را به جلسه کارشناسی در قاهره اعزام کرد در حالی که نماینده ترکیه در جلسه یاد شده سفیر سابق ترکیه در دمشق بود. در جلسه وزیران امور خارجه چهار کشور، وزیر خارجه عربستان غایب است و عبدالعزیر معاون وزیر خارجه سعودی به جلسه «گروه تماس» در قاهره فرستاده شده است. محمد کامل عمر، وزیر امور خارجه مصر نیز همزمان با تشکیل جلسه چهارگانه، میزبان لورن فابیوس وزیر خارجه فرانسه است. از این لحاظ انتظار می رود به جز حضور در یک دیدار تشریفاتی با صالحی و احمد داوود اغلو، وزیر خارجه مصر مسئولیت پرداختن به امور سوریه در اجلاس قاهره را به شوقی اسماعیل معاون خود واگذار سازد. پیشنهاد غریب تهران تجربه قرار گرفتن در اقلیت در جلسه هفته گذشته کارشناسان در قاهره، تهران را به طرح پیشنهادی تشویق نمود که از ابتدا چندان قابل هضم نبود. در آستانه سفر صالحی به قاهره تهران پیشنهاد کرد که از دولت عراق و همچنین ونزوئلا برای شرکت در جلسه رسیدگی به امور سوریه دعوت به عمل آید. توجیه تهران برای دعوت از عراق همسایگی آن کشور با سوریه و ریاست ادواری اتحادیه عرب، و در مورد دعوت از ونزوئلا، نمایندگی آن کشور در جنش غیر متعهدها است. این پیشنهاد تهران به دلیل مخالفت مصر ، ترکیه و عربستان سعودی، مورد توجه قرار نگرفت و وزیر خارجه تهران ناگزیر شد به تنهایی در اجلاس قاهره حضور یابد. خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران اعلام کرده که اخضر الابراهیمی نماینده صلح سازمان ملل در امور سوریه نیز در جلسه وزیران در قاهره حضور خواهد یافت. هدف از تشکیل جلسه گروه چهار پایان دادن به خونریزی های در سوریه اعلام شده. تاکنون بیش از ۲۲.۰۰۰ هزار غیر نظامی جان خود را طی درگیری های ۱۸ ماهه با نظامیان طرفدار اسد از دست داده و بیش از ۲۵۰.۰۰۰ نفر بی خانمان شده اند. هر سه کشور مصر، عربستان سعودی و ترکیه قویا کناره گیری بشار اسد از قدرت و تغییر رژیم در دمشق را خواستار شده اند، حال آنکه حفظ رژیم اسد خط قرمز اعلام شده ایران است. جنگ برای حفظ اسد طرح موضوع سوریه در نشت خبری محمد علی جعفری فرمانده سپاه پاسداران یک روز پیش از عزیمت علی اکبر صالحی به قاهره، تاکید بر نقش سپاه در تدوین و اجرای سیاست های جمهوری اسلامی در رابطه با سوریه و نقش تشریفاتی وزارت خارجه در این زمینه است. در حالی که فرمانده سپاه حضور عوامل نظامی را در سوریه را مورد تائید قرار می دهد و اعلام کرده که حتی در مورد شرکت در جنگ به منظور دفاع از رژیم اسد مشغول بررسی است، شرکت علی اکبر صالحی در جلسه چهار جانبه قاهره که ظاهرا هدف آن حصول توافق و دست یافتن به راه حل های مشترک با کشور های مخالف اسد است سئوال برانگیز به نظر می رسد. پیش از عزیمت به قاهره، اظهارات علی اکبر صالحی به خبرگزاری دولتی ایران ( ایرنا) حاکی از بی هدفی این سفر و در ابهام کامل قرار داشتن نتایج احتمالی آن بود. سوریه و پرونده اتمی در یک جمع بندی نه چندان عملگرایانه، ایران دو موضوع دشوار در مناسبات خارجی خود (پرونده اتمی و رژیم اسد در سوریه) را در ارتباط با یکدیگر قرار داده است. شاید انتظار می رفت که با توجه به حساسیت فوق العاده اوضاع سوریه، و همچنین قرار گرفتن منطقه در خطر یک جنگ فراگیر بر سر فعالیت های اتمی ایران، جمهوری اسلامی بتواند با انعطاف پذیری در یک جبهه وضعیت خود را در جبهه دیگر بهبود بخشیده و به نوعی زمینه خروج از بحران رو به تشدید کنونی را فراهم سازد. در نهایت شگفتی و ظاهرا به دلیل تعریف نشدن روشن هدف های راهبردی، جمهوری اسلامی با سخت تر کردن مواضع خود در یک جبهه، عملا وضعیت جبهه دیگر را نیز دشوارتر از پیش ساخته و با کشیدن «دایره منحوس» از ترکیب این دو معضل به دور خود، یکی را در خدمت بحرانی تر ساختن دیگری قرار داده است. در هر دو مورد، سپاه و رهبری جمهوری اسلامی در موضع تصمیم گیری نهایی قرار داشته و نقش دولت را به اداره امور ستادی تصمیمات خود کاهش داده اند. در هر دو مورد، طی ماه های اخیر مواضع ایران سخت تر از پیش شده و شانس رسیدن جامعه جهانی به یک توافق لمسی با جمهوری اسلامی به حداقل ممکن کاهش یافته است. در ماه آوریل امید رسیدن به نتیجه مناسب در کنفرانس اتمی استانبول مابین ایران و گروه ۱+۵ فراوان بود. در همان زمان نمایندگانی از مجلس اسلامی و یا وابسته به حاکمیت ایران، ادامه حضور بشار اسد در قدرت را شرط نهایی گفت و گو با مخالفان نمی دانستند. در حال حاضر، مذاکرات اتمی ایران با جامعه جهانی به شکست کشیده شده و در رابطه با سوریه، فرمانده ارشد نظامی ایران به صورت غیر مستقیم از شرکت در جنگ (در صورت فراهم شدن شرایط) سخن می گوید. برگزاری مانور جاری نظامی آمریکا در آب های خلیج فارس و تنگه هرمز حاکی است که کشورهای عرب و آمریکا، به دلیل سخت تر شدن مواضع جمهوری اسلامی افزایش آمادگی نظامی به منظور رویارویی با رویدادهای احتمالی در منطقه را جدی تر از شانس رسیدن به توافق با جمهوری اسلامی در هر یک از دو موضوع قطع حمایت از اسد، و یا قبول خواسته های جامعه جهانی پیرامون برنامه های اتمی تهران می بینند