Monday 18 June 2012

با رفتن حسن کسایی، 'نصف جهان' خاموش شد - مقاله از حسین عمومی

در اولین ملاقات من با آقای کسایی بود که من متوجه تفاوت کیفیت صدای نی‌ او شدم و از آن تاریخ به بعد همچنان بر این باورم که کار او تافته ایست به واقع جدا بافته. من با اطمینان تمام بر این عقیده هستم که تمام نوازندگان نی‌ که بعد از استاد کسایی این ساز را به دست گرفته اند همگی‌ پیروان و شاگردان مستقیم یا غیر مستقیم او هستند که هیچ کدام موفق به تقلید صدای نی‌ او نشده اند. حتی استاد بزرگ موسیقی ابوالحسن صبا تحت تاثیر نوای نی استاد کسایی سعی در نواختن این ساز نمود که تصاویری مربوط به آن نیز موجود است. در متن یکی‌ از صفحات حسن کسایی آمده است که ایشان فقط در سه ماه از اواخر عمر استاد نوایی از محضر او بهر برده است. همه آموخته های حسن کسایی ضمن ملاقات ها و بر خورد با موسیقیدانان مختلف بلاخص اساتیدی چون تاج و صبا بود که ایشان با توانایی ذاتی خود توانست مجموعه ای از ردیف موسیقی ایرانی را تدوین کند. دو نسل پس از نایب اسدالله، حسن کسایی مجددا مقام نی‌ را به بالاترین درجه ی خود رساند و در کنار نوازندگان سازهای دیگر بخصوص تار جلیل شهناز به مانند یک جفت غیر قابل تفکیک و گاه همراه با آواز استاد آواز، تاج اصفهانی، شاهکار هایی بی همتا در موسیقی ایرانی‌ از خود بجای گذاشت. در مورد شرایط اجتماعی و جهان اطراف استاد، باید بدانیم حسن کسایی در دوره‌ای زندگی‌ کرد که در نوجوانی با حمایت پدر که مردی هنر دوست و هنر شناس بود با دنیای هنر آشنا شد. منزل او که بعدها محل سکونت پسر شد در زمان حیات پدر و همینطور بعد از او همیشه محل تجمع هنرمندان اصفهان از جمله، تاج اصفهانی‌، خانواده شهناز، جلیل شهناز و برادران او حسین و علی‌، درگاهی، سارنگ ، سروری و خیلی‌ از هنرمندانی که نامی‌ نداشتند بود و به این شکل، او در فضای موسیقی رشد یافت. اگر هنرمندی برجسته از تهران به اصفهان می‌آمد حتما به ملاقات ایشان می رفت. ملاقات او یکی از آرزوهای اشخاص هنر دوستی بود که به اصفهان سفر می کردند. من خود شاهد جلساتی در منزل آقای کسایی بودم که شاعران با ذوق اصفهانی‌ مثل دکتر نوّاب و آقای قدسی جمع بودند و ذوق خلاقیت که گاه همراه با مزاح و نکته سنجی‌ها همراه بود، انسان را مدهوش می کرد. حسن کسایی با توجه بسیار زیاد به مفاهیم و نقش شعر در موسیقی ایرانی اشعار بی شماری در حافظه خود داشت. بارها از ایشان شنیده ام که می گفت: من وقتی ساز می زنم در اصل شعر می خوانم. "چشمم به روی بشّاش و راضی‌ تاج اصفهانی افتاد که آرامش خاطر مرا بیشتر کرد. همانطوری که حدس می زدم آقای کسایی از من خواست نی‌ بنوازم و من با شرمندگی عذر خواستم و گفتم در حضور شما من جرات چنین جسارتی را ندارم" حدود ۴۰ سال پیش در دفتر مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در جلسه‌ای حضور داشتم که جوانی که برای ضبط موسیقی ایرانی برای یک کمپانی اروپایی به ایران آمده بود از استاد نورعلی برومند سوال می کرد که برای ضبط بهترین نمونه موسیقی‌ ایرانی‌ به چه کسی مراجعه کند، نورعلی برومند با لحن و آهنگ صدای مخصوص به خود گفت: " اگر به دنبال موسیقی ناب ایرانی‌ هستی‌ برو اصفهان و کار حسن کسایی را ضبط کن". این اتفاق افتاد و این صفحه تنها کار حسن کسایی در اروپا بود که در همان سال‌ها منتشر شد و خیلی‌ از هنرشناسان اروپایی با کار او آشنا شدند. من شخصا در مدت اقامت نوزده ساله خود در فرانسه بارها با اشخاصی‌ که این کار را شنیده بودند و با شگرفی از کیفیت کار استاد صحبت می کردند برخورد کردم. در ایران علاوه بر ضبط اجرای برنامه هایی که در رادیو اصفهان، رادیو تهران و جلسات خصوصی از حسن کسایی به جا مانده سه‌ دوره کامل ردیف را یک بار قبل از انقلاب در یک دوره برنامه هفتگی رادیو اصفهان ضبط کردند که مجموعه بی‌نظیری است حاوی نغمات و گوشه‌های ردیف که برای خیلی‌ها از جمله خود من منبع اطلاعاتی عظیمی‌ بوده و هست که با صدای گرم آقای کسایی به همراه سه‌ تار نوازی ایشان اجرا شده که همراه با توضیحات بسیار مفید با بیانی‌ زیبای خاص ایشان است. دو دوره دیگر ردیف نیز بعد از انقلاب و به همت پسر ایشان، جواد کسایی ضبط و تکثیر شد که اولی همانند دوره اول حاوی صدای استاد و سه‌ تار او می باشد و بالاخره آخرین دوره که با صدای حسن کسایی ضبط شده و به نظر من یکی‌ از بهترین و جامع‌ترین منابع ردیف است که بطور مفید و مختصر با صدای زیبا و خاص نی‌ حسن کسایی ضبط و توزیع شده است. این مجموعه‌های ردیف همان طور که نظر آقای کسایی بود منابع و مطالبی‌ هستند برای الهام و مایه‌های ارزنده‌ای برای خلاقیت در موسیقی نسل های آینده هنرمندان ایرانی‌. مطمئنم روح استاد سبکبار بر اریکهٔ نواهای زیبای نی‌ ایشان در پرواز است و سرمست هفت آسمان را طی‌ می‌کند. در دفتر شعر و موسیقی ایران، نام استاد حسن کسایی جاودانه ثبت خواهد بود. بر همه ما است که خدمات فرهنگی‌ هنری او را بشناسیم و راه ایشان را در حد توان ادامه دهیم.

No comments: