ترکیه؛ یک پیروزی، چند نگاه - داود هرمیداس باوند
پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی هفته گذشته ترکیه را می‌توان از زوایای مختلفی ارزیابی کرد. اگرچه نگاهی مختصر به عمده این جوانب، نشان از موفقیت این حزب در پیشبرد و توسعه دموکراتیک سیاسی و اقتصادی این کشور دارد.
در نگاه نخست، ترکیه همواره از شکافی که میان بافت اجتماعی شرق این کشور (آناتولی) و قسمت اروپایی‌نشین آن وجود داشته رنج برده است. چه بخش شرقی آن، جامعه سنتی و مذهبی به‌شمار می‌رود و بخش غربی آن نیز با ارزش‌های غربی آشنایی قدیمی داشته لذا تصور می‌شد که این شکاف در لایه اجتماعی سبب‌ساز یک تنش بزرگ اجتماعی شود. با این وجود، دولتمداری حزب عدالت و توسعه و استمرار آن به نوعی به تعدیل این شکاف و کنترل آن منجر شده است. این نوع مدیریت چنین بحران بالقوه‌یی در پایان مفید به حال ثبات ترکیه تمام شده است.
از طرف دیگر اگرچه اقبال عمومی به حزب رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۳ مصادف شد با وضع وخیم اقتصادی ترکیه اما این حزب از این آزمون نیز سربلند بیرون آمد.
رهیافتهای سیاسی ترکیه نیز پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه از سال ۲۰۰۳ به این سو دستخوش تغییر و تحولات شگرفی شده است. از یک سو فضای سیاسی داخلی ترکیه به نسبت گذشته در واکنش به نیروهای سیاسی اقلیت معتدل شده است و هم اینک اعضای سابق پ.ک.ک می‌توانند به راحتی بخت خود را برای ورود به پارلمان و تصدی دیگر سمت‌های سیاسی این کشور به آزمون گذارند.
اردوغان طی تقریبا ۹ سال نخست‌وزیری خود، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در منطقه کردنشین دیار بکر داشته و همین سبب‌ساز تعدیل تنش‌های قومی که سابقا آنتاگونیستی پنداشته می‌شد شده است. به همین دلیل هم‌اکنون نه تنها منطقه دیار بکر با رونق اقتصادی غیر قابل مقایسه‌یی نسبت به گذشته برخوردار است که امکان فعالیت سیاسی مسالمت‌آمیز پ. ک. ک، این امید را برای ترکیه به همراه دارد که بتوانند ستیزهای قومیتی میان کرد‌ها و ترک‌ها را به حداقل رساند. اردوغان و اعضای حزب او امیدوارند در ادامه سیاست‌های موفقیت‌آمیز سابق خود، با برداشتن گام‌هایی رسا در زمینه حل مساله کرد‌ها روزی شاهد اتمام این مناقشه بغرنج باشند.
از سوی دیگر، ترکیه به مدد دیپلماسی موفقی که از خود عرضه داشته توانسته به نوعی نقش شیخوخیت قابل‌توجهی از خود در منطقه خاورمیانه به منصه ظهور رساند. اینک، این کشور نه تنها یک پای ثابت در مذاکره و می‌انجیگری برای حل مسائل و مناقشات خاورمیانه به حساب می‌آید که سعی می‌کند این نقش را نیز با سعه صدری که لازمه حل معضلات خاورمیانه است همراه کند.
ترکیه در وقایع اخیر این منطقه، موسوم به بهار عربی از انقلاب‌های مردمی شدیدا حمایت کرده است و به دولت‌های منطقه توصیه کرده تا خواسته‌های مردمی را تمام و کمال جامه عمل بپوشانند. به این واسطه برخلاف ادعای مخالفان حزب عدالت و توسعه، حمایت ترکیه از وقایع سوریه و اجازه برای ورود پناهجویان این کشور به خاک آنکارا و سپس پذیرایی قابل‌توجه از آن‌ها نه تنها ژستی سیاسی برای پیروزی در انتخابات پارلمانی نبوده است که از نیت این حزب برای توسعه دموکراتیک خاورمیانه خبر می‌دهد.
از طرفی اردوغان کوشیده تا بتواند راه‌حلی برای رفع منازعه کهنه میان ارمنستان و آنکارا بیابد. این موضوع از آن جهت که رابطه متقابل آنکارا و ایروان را برای سال‌های متمادی تیره و تار کرده از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. خاصه آنکه برقراری این رابطه می‌تواند به برقراری و سپس ارتقای مناسبات اقتصادی هر دو کشور که در موقعیت استراتژیکی نیز قرار دارند بینجامد. سرمایه‌گذاری در منطقه قفقاز و چه بسا پرداخت غرامت نسبی به ترکیه بابت وقایع مربوط میان دولت عثمانی و ارمنی‌تبار‌ها از رهیافتهای اردوغان برای بهبود روابط میان این دو کشور به‌شمار می‌رود.
تمام این موفقیت‌ها باعث شده که ترکیه امروز با کسب اعتماد به نفسی واقعی برخلاف دوره‌های قبل، تلاش کمتری برای پیوستن به اتحادیه اروپا از خود نشان دهد. حزب عدالت و توسعه واقف است که موفقیت‌های پرشمار ترکیه چه در عرصه اقتصادی و چه در عرصه سیاسی سبب می‌شود که در آینده‌یی نزدیک، اتحادیه اروپا خود برای دعوت از این کشور برای فعالیت در قالب این اتحادیه پیش‌قدم شود.
با این وجود، باید عدم موفقیت این حزب در کسب دو‌سوم کرسی‌های پارلمان را به فال نیک گرفت. چه از آنجا که وجود احزاب گوناگون و متکثر در اجتماع و نهادهای تصمیم‌گیر لازمه تداوم دموکراسی است، لذا پیروزی کامل حزب عدالت و توسعه می‌توانست در برهه‌یی از زمان خدشه‌یی بر روند دموکراتیک این کشور وارد آورد.
در مجموع به نظر می‌رسد که برخلاف ادعاهای مخالفان اردوغان، پیروزی سوم حزب متبوع او نردبانی برای رسیدن به اسلامیزه کردن فضای سیاسی- اجتماعی ترکیه نخواهد بود. طی این سال‌ها نه تنها این حزب تلاشی برای اتخاذ سیاست‌های تحمیلی برای اسلامی کردن ترکیه از خود نشان نداده است که ظاهرا این حزب اسلامگرا با درک ضرورت فضای ترکیه و انطباق خود با منطق مبنی بر احترام به دموکراسی، چندگرایی و حقوق بشر راه توسعه و پیشرفت ترکیه را به خوبی در حال پیمودن است
No comments:
Post a Comment