تحریم نفت ایران باعث افزایش قیمت ان نخواهد شد

نوشتۀ ناصر اعتمادی
در ملاقات میان رییس جمهوری آمریکا و نمایندگان اتحادیه اروپا که دوشنبه در واشنگتن برگزار شد، آمریکا و اروپا با انتشار بیانیه ای بر سر تشدید مجازات های اقتصادی علیه ایران با یکدیگر به توافق رسیدند. این توافق همزمان بود با حمله به سفارتخانه انگلستان در تهران که تعطیلی و خروج کارکنان آن از ایران را در پی داشت.
فردا قرار است وزرای امور خارجۀ اتحادیه اروپا در بروکسل بر سر تشدید مجازات های اقتصادی علیه ایران به تصمیم گیری نهایی کنند. انگلستان از دیروز سه شنبه به ایران هشدار داد که باید در انتظار نتایج سنگینی بعد از حمله به سفارتخانه اش در تهران باشد. دولت فرانسه خواستار اتخاذ موضعی واحد از سوی اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران شده است.
امروز آلن ژوپه وزیر امور خارجۀ فرانسه خواستار اعمال تحریم های فلج کننده علیه جمهوری اسلامی ایران شد و از کشورهای اروپایی خواست که دارایی های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را مسدود کنند و در عین حال از خرید نفت خام این کشور نیز خوددارری ورزند.
پیشتر در اقدامی هماهنگ دولت های انگلستان، آمریکا و کانادا با تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی و معرفی آن به عنوان یکی از مراکز مهم پولشویی در جهان عملاً فروش نفت خام ایران را با مشکلات بزرگ روبرو کرده اند.
به نظر می رسد که به غیر از توافق صورت گرفته با آمریکا، حمله به سفارتخانۀ انگلستان در تهران راهی جز تحریم بانک مرکزی و در نتیجه تحریم نفت خام ایران پیش روی اروپا باقی نگذاشته است.
با این تحریم فشارهای حقیقتاً سنگینی بر اقتصاد ایران و مهمترین منبع درآمد این کشور، صادرات نفت، وارد خواهد آمد، بی آنکه این اقدام لزوماً به صعود بهای نفت در بازارهای جهانی منجر شود. دلایل برای عدم افزایش بهای نفت در صوت تحریم نفت خام ایران کم نیست :
بر اساس آخرین آمارها ایران روزانه حدود 3 میلیون و 600 هزار بشکه نفت تولید می کند که حدود 40 درصد آن تنها به مصرف داخلی می رسد. به دیگر کلام، صادرات نفت ایران هم اکنون به حدود دو میلیون بشکه در روز کاهش یافته، در حالی که این کشور 35 سال پیش فقط حدود 5 میلیون و 300 هزار بشکه نفت در روز صادر می کرد. افت چشم گیر ظرفیت تولید نفت ایران که بعضاً نتیجۀ تحریم های بین المللی است اینبار همزمان است با کاهش تقاضای جهانی نفت که در نهایت حاصل کُند شدن آهنگ رشد اقتصادی در آمریکا و اروپا.
مارک کیرک، سناتور پرنفوذ آمریکایی که لایحه ای را برای تحریم بانک مرکزی ایران تسلیم سنای آمریکا کرده به نقل از مقامات عربستان سعودی گفته است که این کشور آمادۀ افزایش تولید نفت خود است درصورتی که آمریکا نفت خام ایران را تحریم کند.
در حالی که ظرفیت تولید نفت ایران با صعود انقلاب اسلامی حدود 40 درصد کاهش یافته، دولت عربستان موفق شده طی همین مدت ظرفیت تولید نفت خود را با 50 درصد افزایش از 8 میلیون بشکه به 12 میلیون بشکه در روز برساند و هم اکنون نیز روزانه 9 میلیون و 800 هزار بشکه نفت تولید کند. افزایش ظرفیت تولید نفت در منطقه، به استثنای البته ایران، شامل کلیه کشورهای نفت خیر منطقه از جمله کویت و عراق نیز می شود.
به این ترتیب، نه فقط دولت عربستان – بدون حتا محاسبۀ دیگر کشورهای تولیدکنندۀ نفت در منطقه – قادر است به تنهایی سهم نفت ایران را در بازار جهانی جبران کند، بلکه نیز تحریم نفت ایران ای بسا بتواند به تثبیت یا حتا کاهش نسبی بهای آن در بازار جهانی نیز منجر شود و این در نهایت به سود دولت آمریکا تمام خواهد شد. نباید از یاد برد که لیبی نیز رفته رفته در حال بازیافتن جای خود در بازار نفت است.
در واقع، تحریم بانک مرکزی ایران چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم خودبخود هم از خریداران نفت ایران خواهد کاست و هم این کشور را بیش از پیش مجبور خواهد کرد که برای تأمین نیاز خود به ارز نفت خود را به قیمت های بسیار رقابتی یا در واقع ارزان قیمت به خریداران عرضه کرده و یا حتا همانند صدام حسین در آخرین دورۀ حکومتش آن را در ازای دریافت وجه نقد در بازار سیاه عرضه کند.
تا همینجا دولت اسلامی ایران ناچار است به دلیل تحریم نظام بانکی این کشور به واسطۀ بانک های خارجی مبالغ مربوط به نفت صادراتی خود را دریافت کند و به این منظور کمیسیون های هنگفتی نیز بپردازد.
برای نمونه، هند که بعد از چین دومین خریدار عمدۀ نفت ایران به شمار می رود در ازای یک سال نفت مجانی که از این کشور وارد کرد، در نهایت، به گفتۀ دیوان محاسبات ایران، تنها 3 میلیارد دلار به این کشور داد که کمتر از 30 درصد متوسط ارزش نفت سالانه ایست که هند معمولاً از ایران خریداری می کرده است.
بعید نیست که این کاهش چشمگیر در مبالغ نفت صادراتی از یک سو نتیجۀ نفت ارزان قیمتی باشد که ایران در اختیار هند گذارده و از سوی دیگر ثمرۀ کمیسیون های هنگفتی باشد که این کشور بابت دریافت مبالغ نفت صادراتی اش به بانک های خارجی پرداخته است.
پیش از این هند اعلام کرده بود که قصد دارد از این پس به واسطۀ بانک مرکزی روسیه مبالغ نفت وارداتی از ایران را به این کشور بپردازد. اما، با تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی این قبیل تمهیدات در بهترین حالت تنها بر مبلغ کمیسیون هایی می افزاید که دولت ایران باید هر بار به بانک های واسطه بپردازد.
اما، حتا این دست تمهیدات باعث نشده که خریدار عمده ای همچون هند در پی جایگزین کردن نفت ایران توسط تولیدکنندگانی نظیر عربستان نباشد.
کشوری که از تحریم بانک مرکزی و صنعت نفت ایران برای دوره ای بیشترین سود را خواهد برد، چین به عنوان اولین خریدار اصلی نفت جمهوری اسلامی است که به دلیل تحریم های بین المللی نفت این کشور را به ارزانترین قیمت ممکن خریداری خواهد کرد. دولت آمریکا حاضر است که بر این امتیاز که به معنای حراج نفت ایران است برای مدتی چشم ببندد مشروط به اینکه نتیجۀ نهایی آن به سود کاهش بهای نفت در بازار جهانی باشد و مشروط به اینکه چین همانند گذشته با قطعنامه های آتی شورای امنیت علیه ایران موافقت کند.